Twee winters met tweehonderd hybrides

Conclusies van een cruciaal demonstratieproject voor de warmtetransitie

Klimaatakkoord en de Hybride Route

Om de klimaatdoelen voor 2030 te halen, moeten miljoenen woningen in Nederland verduurzaamd worden. De hybride warmtepomp – een combinatie van een cv-ketel en een warmtepomp – speelt hierin een belangrijke rol. Volgens het Klimaatakkoord en latere programma’s wordt er gerekend op een forse CO₂-reductie, maar het werkelijke besparingspotentieel bleek lang onduidelijk. Daarom startte de overheid samen met de verwarmingsindustrie een groot demonstratieproject. Doel: inzicht krijgen in de werkelijke prestaties van hybride warmtepompen in bestaande woningen. Na vijf jaar meten zijn de resultaten bekend.

- Betaalbaar & snel te installeren: vaak zonder ingrijpende aanpassingen aan de woning of het verwarmingssysteem;

- Compact & licht: met een totaalgewicht van circa 55 kg (binnen- en buitendeel samen);

- Comfortabel: behoud van bestaande warmtevoorziening;

- Flexibel: door aanvullende maatregelen – zoals isolatie, hybride tapwater, opslag of een verbeterd afgiftesysteem – kan het aardgasverbruik verder worden afgebouwd;

- Toekomstbestendig: vervolgstappen kunnen worden afgestemd op ontwikkelingen in het energienet, opslagtechnologie en hernieuwbare gassen.

De praktijkervaringen bevestigen: de hybride route biedt voor veel huishoudens een laagdrempelige en slimme stap richting aardgasvrij wonen.

Door Meten tot Weten

Het demoproject volgt het principe door meten tot weten, een uitspraak van Nobelprijswinnaar Heike Kamerlingh Onnes uit 1882. Daarmee wordt benadrukt dat niet alleen het uitvoeren van metingen, maar vooral het analyseren ervan leidt tot echte inzichten.

De meetresultaten in dit project brachten onverwachte uitkomsten en nieuwe inzichten aan het licht. Transparantie stond daarbij centraal: met behulp van open tools zoals JupyterLab zijn alle data, berekeningen en conclusies herleidbaar gemaakt. Zo draagt het project bij aan betrouwbare, controleerbare wetenschap.

Massa is Energie en Minder is Meer

De energietransitie vraagt niet alleen om slimme technologie, maar ook om slim gebruik van materialen. Net als bij Einstein’s beroemde formule E = mc², is er in de praktijk van verduurzaming een directe relatie tussen massa (materiaal) en energie. Of het nu gaat om isolatie, zonnepanelen, batterijen of warmtepompen – al deze toepassingen vragen om grondstoffen en productiecapaciteit.

Hoe meer materiaal er nodig is, hoe hoger de kosten. Daarom is het essentieel om zoveel mogelijk resultaat te behalen met zo min mogelijk materiaal. Technologische vooruitgang – van microchips tot zonnecellen – laat zien dat verkleining en verfijning leiden tot betere en efficiëntere oplossingen in de tijd. Te vroeg te veel investeren kan leiden tot hoge kosten en spijt, zeker als later efficiëntere technieken beschikbaar komen. Daarom geldt:

"Een betaalbare transitie draait dus ook om fasering en timing"

De hybride warmtepomp is daar een goed voorbeeld van: een stap-voor-stap benadering met relatief lage investeringen, beperkt materiaalgebruik en ruimte voor verbetering dankzij innovatie en voortschrijdend inzicht.

Het Demoproject

Het doel van het demoproject was om in 200 uiteenlopende bestaande woningen – qua bouwjaar en type – te meten wat het effect is van het installeren van een hybride warmtepomp. Daarbij stonden twee hoofdvragen centraal:

- Hoeveel is de daling van het gasgebruik na plaatsing van de hybride? Wat - is het gevolg voor de energielast en daarmee rekening voor de bewoners?

Door de scope 1-benadering in het Klimaatakkoord betekent minder gasverbruik direct minder CO₂-uitstoot. Het project werd uitgevoerd door de Smart Energy Foundation (SEF) namens zes fabrikanten in de Vereniging Duurzame Warmte (VDW). Bewoners meldden zich aan via een online formulier en gaven twee jaarrekeningen van vóór plaatsing in. De installatie verliep via het netwerk van installateurs. Een speciaal ontwikkelde meetset registreerde continu energieverbruik en temperaturen, welke via een mobiel netwerk naar een server werden gestuurd voor analyse. De meeste woningen waren particulier eigendom, niet aangepast en zonder energieadviseur geselecteerd. Het project vergelijkt het energiegebruik van twee winters vóór en na plaatsing. Omdat het stookgedrag van bewoners relatief stabiel was, zijn de resultaten representatief. De meerderheid van de deelnemers was tevreden over het comfort van de hybride installatie.

Gasbesparing en opbrengst

De hybride warmtepomp bespaart gas, maar gebruikt daarvoor elektriciteit. De opbrengst voor de bewoner kan als volgt worden berekend:

Opbrengst = gasbesparing · gasprijs · h-faktor

Uit het demoproject blijkt dat de hybride in de praktijk beter presteert dan verwacht. In plaats van een berekende gasbesparing van 55% en een h-faktor van 0,42, zijn gemeten:

75% gasbesparing
Wat is het gevolg voor de energielast en daarmee rekening voor de bewoners?

Bij een verbruik van 1600 m³ gas per jaar en een gasprijs van 1,33 euro, resulteert dit in een jaarlijkse opbrengst voor de bewoner van:

957,59 [Euro] = 0,75 · 1600 · 1,33 · 0,60

Nieuw werkgebied

Geheel in de traditie van Onnes, die ontdekte dat metingen vaak afwijken van modellen, blijkt de hybride warmtepomp in de praktijk meer gas te besparen en minder elektriciteit te gebruiken dan verwacht.

Door de toevoeging van de hybride warmtepomp aan een bestaande cv-installatie, werkt het systeem in een ander bereik. Terwijl cv-ketels een minimumvermogen van 5-7 kW hebben, ligt dit voor de hybride tussen 1-2 kW. De hybride kan daardoor langdurig op laag vermogen en lage watertemperaturen draaien, veel lager dan met een traditionele cv-ketel mogelijk is. Dit vergroot het modulatiebereik van de installatie en levert extra energiewinst.

Netbelasting

Door de betere prestaties van hybride warmtepompen blijft de vermogenslast, zelfs bij -5 graden, onder 1 kW. Aangezien de meeste netten 1,5 kW per woning aankunnen, vormt dit geen belemmering voor installatie. Zonnepanelen en laadpalen spelen echter een grotere rol. Naar verwachting zal de evolutie van batterijen dit in de toekomst verder oplossen.

Data als sleutel voor verbetering

Bij 20% van de deelnemers presteerde de hybride minder goed, vaak door installatiefouten of slechte afstemming. Met data van de hybride en slimme meter kan de werking van het systeem nu zonder extra apparatuur worden beoordeeld — mits de bewoner instemt.

Anonieme data-analyse maakt gerichte feedback mogelijk. De EU Data Act opent de weg naar een digitaal prestatie-rapport met verbeterpunten per woning.

Volgende stap

Uit het demoproject bleek dat bij 55 van de 152 woningen de hybride meer dan 95% van de verwarming leverde; bij vier woningen zelfs volledig. De volgende stap is het verduurzamen van warm tapwater. Ontwikkelingen in hybride tapwatersystemen, douchewarmteterugwinning, opslag en energiemanagement maken dit steeds haalbaarder. De hybride warmtepomp verdient zich snel terug en past perfect in een stapsgewijze transitie van minder naar meer verduurzaming.

Prijs, opbrengst en terugverdientijd

De hybride route past bij massafabricage en de 80/20-economie: met 20% van de kosten haal je 80% van het resultaat. Veel deelnemers bereiken samen meer dan enkele dure projecten. Schaalvoordelen en leercurves versnellen innovatie en verlagen kosten.

Met een jaarlijkse opbrengst van €950 en installatiekosten van €4000–€5000 is de terugverdientijd 5 jaar. Door meer concurrentie en efficiëntere productie daalt de prijs van de hybride, met verdere verlaging mogelijk als markt en regelgeving goed afgestemd blijven.

Praktisch en creatief

Na plaatsing van de hybride bleek warm tapwater het grootste gasverbruik te zijn. Gasgebruik voor koken was minimaal, met 30% die elektrisch kookt. Sommige deelnemers hadden laag warmwatergebruik, vaak door douchewater-warmteterugwinning, soms creatief met restmateriaal. Dit toont zowel het potentieel als het belang van een stapsgewijze aanpak.

Conclusies en Vervolg

Het demoproject toont aan dat hybride verwarming gemiddeld 75% gas (en CO₂) bespaart en de energielast met €1000 per jaar verlaagt. Dankzij subsidie en de huidige energieprijzen is de investering binnen vijf jaar terugverdiend. De praktijkprestaties zijn beter dan berekend, doordat de hybride efficiënter samenwerkt met de bestaande cv-installatie.

Er is echter veel spreiding: bij 20% van de woningen was de gasbesparing 60% of minder en daalde de energielast met minder dan €500, waardoor de terugverdientijd opliep tot 10 jaar of meer. Waar het PBL een CO₂-reductie van 1,7 Mton voorspelt bij 2,5 miljoen hybride installaties, laat het projectdata een reductie van 6,3 Mton zien, wat de waarde van praktijkdata benadrukt.

De hybride route biedt betaalbare, stapsgewijze verduurzaming, met snelle iteratieve verbeteringen in plaats van een dure alles-in-één-oplossing. Het project bevestigt dat de werkelijkheid afwijkt van de modellen. Volgens Onnes' principe van "meten om te weten", bieden sensoren en IoT-technologie nieuwe mogelijkheden voor betrouwbare inzichten.

De EU Data Act verplicht fabrikanten tot transparante toegang tot gebruiksdata. Mits privacy gewaarborgd blijft, kunnen prestaties digitaal gemeten en vergeleken worden, wat een datagedreven energietransitie mogelijk maakt.